Дефектолог мұғалімнің сабақтарында мнемотехниканы қолдану

К . Д. Ушинский жазғандай:

"Баланы өзіне белгісіз бір бес сөзді үйретіңіз - ол ұзақ және бекер қиналады, бірақ мұндай жиырма сөзді суреттермен байланыстырыңыз және ол лезде-ақ үйренеді".

Мнемотехника-грек тілінен аударғанда - "есте сақтау өнері".

Бұл ақпаратты, табиғат объектілерінің ерекшеліктері туралы, қоршаған әлем туралы білімді, әңгіме құрылымын тиімді есте сақтауды, және, әрине, сөйлеуді дамытуды қамтамасыз ететін әдістер мен тәсілдер жүйесі.

Мектепке дейінгі жас – сауатты, айқын, әдемі сөйлеу негіздерін қалыптастыру үшін ең қолайлы, бұл бала дамуының маңызды шарты болып табылады.

Баланың байланысқан сөйлеуін дамытудың басты міндеті монологтық сөйлеуді жетілдіру болып табылады.

Бұл міндет сөйлеу әрекетінің түрлі түрлері арқылы шешіледі:

- әдеби шығармаларды мазмұндау;

- заттар, объектілер, табиғат құбылыстары туралы сипаттама әңгімелерін құрастыру;

- шығармашылық әңгімелердің әртүрлі түрлерін құру;

- өлеңдерді, мақал-мәтелдерді, жаңылтпаштар мен т. б. үйрету.

- суреттер бойынша әңгімелер құрастыру.

Мнемотехниканы қолдану мақсаты:

Балалардың ойларын дәйекті, грамматикалық дұрыс жетккізу.

Міндеттері:

Сөйлеу сөздерін дұрыс лексикалық және грамматикалық ресімдеуді үйрету;

Балалардың сөздік қорын байыту, байланыстыра сөйлеуді дамыту: мазмұндаудың бірізділігін, қисындылығын, толықтығы мен байланыстылығын үйрету;

Мәтінді талдауға, мағыналық буындарды бөлуге, жоспарды құрастыруға және мәтінді қайта жазуға үйрету;

Дерексіз таңбаларды бейнелерге түрлендіру (ақпаратты қайта кодтау);

Балаларды дұрыс дыбыстауға үйрету;

Мнемотехника басқа технологиялардан негізгі айырмашылығы бар:

Мнемотехника нақты теориялық және тәжірибелік негіздемеге ие;

Мнемотехникада есте сақтау тәсілдері дараланды;

Жылдам есте сақтауды қамтамасыз ететін бейнелі кодтар кеңінен қолданылады;

Мнемокесте-бұл сызба, графикалық немесе ішінара графикалық сурет,оған белгілі бір ақпарат салынған.

Мнемосхеманың мәні: әрбір сөз немесе кішкентай фраза сурет (сурет) ойлап табады; осылайша, бүкіл мәтін схемалық түрде бейнеленеді.

Ең бастысы - шартты-көрнекі схеманы беру керек, сурет салу балаларға түсінікті болатындай етіп бейнелеу керек.

          Схемалар монолог құру үшін өзіндік көрініс жоспары болып табылады. Балаларға әңгіме құрылымы, әңгіме тізбегі, әңгіменің лексикалық-грамматикалық толымдылығын  ашуға көмектеседі. Бұл схемаға қарап бала кез келген мәтіндік ақпаратты оңай ойнатады.

Мнемокесте бойынша сабақтардағы жұмыс үш кезеңде құрылады.

1 кезең: кестені қарау және онда не көрсетілгенін талдау.

2 кезең: ақпаратты қайта кодтау жүзеге асырылады, яғни абстрактілі сөз символдарынан бейнелерге түрлендіру.

3 кезең: қайта кодтаудан кейін берілген тақырып бойынша ертегіні немесе әңгімені қайталау жүзеге асырылады.    Кіші топтарда тәрбиешінің көмегімен, үлкен топтарда-балалар мұны өз бетінше жасай білуі тиіс.

      Мектепке дейінгі жоғары жастағы оқушылар сабақ кезінде модельдерді дұрыс құрастырған пайдалы, сондай-ақ Мектепке дейінгі балалар сурет салуға және мнемокестеларды бояуға өздері қатыса алады, өз бетінше бейнелер мен символдарды таңдай алады.

Бірақ ең бастысы, айта білуде, мнемокесте көмегімен – бұл кодталған сөздерден, ұсыныстардан уақытында кету.       Балаға ақыл-кеңессіз әңгіме жасауға мүмкіндік беру, яғни біз бірте-бірте монологиялық сөйлеуді үйретеміз.

Алдын ала жұмыс

Бұл үшін балаларға заттарды жіктеуге, сөйлеуді дамытуға, көрнекі қабылдауға, бейнелі және логикалық ойлауға, назар аударуға, байқағыштыққа, қоршаған ортаға қызығушылыққа, өзін-өзі тексеру дағдыларына үйретуге көмектесетін сөйлеу ойындары, үстел үсті-баспа ойындары қолданылады.

Мнемокестеларды (пәндік суреттер) құрастыру үшін тарату материалы дайындалады.

Балалармен табиғат құбылыстарына, қоршаған ортаға және т.б. бақылау жүргізу ; балаларды қызықтыра алатын тәсілдерді таңдау жүргізіледі.

Мнемокестемен жұмыс істеу реті

Символдар элементтерін енгізу (формалар, шамалар, әрекеттер).

Сабақтың барлық түрлерінде, әр түрлі қызмет түрлерінде тірек сұлбаларын пайдалану (баланың үйренуін, символдың әмбебап екенін түсіну үшін).

Терістеу енгізу.

Символдардың үйлесімі, олардың тізбегін оқу.

Схемаларды, кестелерді, модельдерді пайдалану балаларға түрлі қиындықтарды жеңуге көмектеседі: затты қараған кезде оның басты қасиеттері мен белгілерін өз бетінше анықтауға, анықталған белгілерді баяндаудың дәйектілігін анықтауға, сипаттаманың жоспар — әңгімесі болып табылатын осы тізбекті есте сақтауға.

Қорытындылай келе, Мнемотехника әдісін пайдалана отырып, балаларды ерте айтып, әңгімелеуге немесе қайта жазуға үйрететін болсақ, соғұрлым мектепке дайындалатын боламыз, себебі байланысты сөйлеу баланың ақыл-ой қабілеттерінің және оның мектепте оқуға дайындығының маңызды көрсеткіші болып табылады.

Мнемотехника бойынша әдебиет:

Т. Б. Полянская «Использование метода мнемотехники в обучении рассказыванию детей дошкольного возраста», Учебно-методическое пособие, Санкт-Петербург, , 2009

Методическое пособие Т.А. Ткаченко

«Схемы для составления дошкольниками описательных и сравнительных рассказов» , М.: Издательство ГНОМ и Д, 2001

Т.В . Большова, «Учимся по сказке. Развитие мышления дошкольников с помощью мнемотехники» . СПб., ДЕТСТВО-ПРЕСС ,2005

Л. Омельченко: Познавательно-речевое развитие дошкольников с использованием мнемотехники. ФГОС. Издательство: Учитель, 2015 г.

Пособие «Учим стихи для детского сада и начальной школы» Мнемотехника, или Простой и эффективный способ запоминать стихи с помощью картинок!

Стихотворения русских поэтов XIX - начала XX века: А.С. Пушкина, Ф.И. Тютчева, А.А. Фета, А.К. Толстого, А.Н. Майкова, А.С. Некрасова, А.Н. Плещеева, И.З. Сурикова, С.А. Есенина

Издательство: Литера , 2014.