Сөйлеудің жалпы дамымаушылығы (ОНР) мен фонетика-фонематикалық сөйлеу дамымаушылығы (ФФНР) бар балалардың фонематикалық естуін дамытуға арналған кеңестер мен ойындар.

Жазғы кезеңге ЖСД және ФФСД бар балаларда фонемикалық естуді дамыту бойынша

ұсыныстар мен ойындар

Сөйлеуінде фонетикалық-фонематикалық ауытқушылығы бар балалардың фонематикалық естуі, яғни фонемаларды (дыбыстар).қабылдау, талдау және синтездеу процесі бұзылған. Содан дыбыс айтуы жапа шегеді, жиі бір дыбысты екінші дыбыспен ауыстырады, мысалы «ш» дыбысының орнына «с» қояды (шалғы –салғы, шал-сал), немесе бірде дұрыс, бірде қате айтады (шурет- сурет). Мәселе тек дыбысайтылудың бұзылуында емес, фонематикалық естудің бұзылуы жазу-оқуды қабылдау қиындығына әкелуі мүмкін. Бұл мәселе сөйлеудің жалпы дамымауы бар балаларға да қатысты.

Сондықтан, дыбыстарды қоюмен айналыспас бұрын фонематикалық естуді, дамыту және баптау керек. Дайындық кезеңінде  баланың естуінің назар, жад, қабылдау деңгейі жеткілікті дамуы қажет. Жаз – фонематикалық естуді дамытудың ең жақсы уақыты. Балаңызбен дайындалыңыз, сонда күзде логотопқа дайындалып келген бала үшін  дыбыстарды қою және автоматтандыру  әлдеқайда тез және тиімді болады.

Фонемалық процестерді дамыту үшін балалармен келесі ойындарды ойнауды ұсынамын:

«Не болып жатқанын біл»

 Мақсаты: есту қабілетін, есте сақтау қабілеттерін, идеяларын дамыту.

Біз сөзге қатысы жоқ дыбыстардан бастаймыз. Дыбыс шығаратын кез-келген затты алыңыз. Балаңызға көздерін жұмып, дыбыс жасағаныңызды білуге ​​шақырыңыз, сіз қайшыны қайшылайсыз ба, табаны тырнап жатырсыз ба, қағаз парақтарымен желпініп жатырсыз ба?

Мұны үнемі жасаңыз: тамақ пісіру, тазалау, баланы шомылдыру кезінде. Бұл есту қабілетін дамытады, баланың әртүрлі заттардың дыбысы туралы ойларын қалыптастырады.

Сондай-ақ, осындай ойынды музыкалық аспаптармен ойнауға болады (үйде  бар нәрсе: барабан, сылдырмақ, қасық, қоңырау, ысқырық, дыбыстық сигнал, дыбыстық / қысқыш ойыншықтар).

Сондай-ақ, балаңызға әртүрлі материалдардан (шыны, пластик, ағаш, металл) жасалған заттардың қалай дыбысталатынын көрсетіңіз.

«Соқыр теке»

Мақсаты: дыбыс бағытын ажырата отырып, есту қабілетін дамыту.

Көзі жұмылған бала ойынға қатысушыларды ұстап алуға тырысады. Қатысушылар қоңырау соғып, қол шапалақтайды. Тапсырманы жеңілдетіп, қатысушылардың қозғалуына рұқсат жоқ, тек қимылдап, дыбыс шығаруға болады.

«Тоқылдақ»

Мақсаты: есту қабілеттерін дамыту, қабылдау, ырғақты жаңғырту.

Мұны FFN бар баламен ойнауға тырысыңыз, сіз оған қаншалықты қиын екенін түсінесіз. FFNR бар балаларда қабылдау және қайталау, ырғақты ажырату дағдылары дамымаған. Бірақ сөздердің, сөйлеудің де өзіндік ырғақтық үлгісі бар. Осыдан, сөз аяғының «жұтылуы», сөздердің дұрыс айтылмауы, буындардың алмастырылуы болады.

 Тапсырма: кез-келген ырғақты түрту (соғу. Үзіліс. соғу, соғу), баладан қайталауды сұраңыз. Жақсы орындай бастағанда, біз тапсырманы күрделендіреміз -  ритмді көзін жұмып қайталауы керек.

«Дұрыс банан»

Мақсаты: фонематикалық есту, қабылдау, идеяларын дамыту.

Біз дыбыстық емес дыбыстардан сөйлеу дыбысына ауысамыз.

Баланың назарын сөздердің дұрыс айтылуына аударамыз. Біз балаға кез-келген нысанды / суретті көрсетеміз және «мен сөзді дұрыс атадым ба?» деп сұраймыз. Сөз «бұрмаланған» болуы керек және қате шақырылған болуы керек: «Бұл баран ба? Бұл бабан ма? Набан ма? Бұл уаван ма? Бұл банан! «

Сөзді бала сияқты айта аласыз. Әдетте, бала сөзді қате айтып тұрғанын біледі және дұрыс нұсқасын ажырата алады.

Мұнда бастысы – баланың  ренжімейтінін немесе кейімейтінін білу. Дыбысын қате айтатын сөзді баладан дұрыс дыбыстауды талап етпейміз!

«Мені түзе»

Мақсаты: фонемалық есту, қабылдау, зейін, бір фонемада ерекшеленетін сөздерді ажырата білу қабілетін дамыту.

Біз кез-келген балалар өлеңін оқимыз. Сөздердің бірінде қосымша әріпті ауыстырыңыз / өткізіп жіберіңіз / қосыңыз. Бала қатені естуі керек. Мысалға:

Ормандағы аюдың

Құлпынайы көп екен,

Теріп-теріп аламыз,

Қамлтамызға саламыз.

***

Мысық мұхитта жүзіп жүр

 Кит ыдыстан қаймақ жейді.

«Жеуге болады - жеуге болмайды »

 Біз балаға дыбыстық жағынан ұқсас бірнеше сөздерді береміз. Бала тек жеуге жарамды заттарды ғана қайталайды. Мысалға: 

Қияр. Пияз. Тақия.

Қаймақ. Құймақ. Маймақ. 

Кәмпит. Котлет. Зымыран. 

 «Саймон айтады»

Мақсаты: дауысты күші, тембрі, жоғарылығы бойынша ажырату.

 Әрекет жасаймыз және оны бұйрықты түрде айтамыз. Бала сізден кейін бұл әрекетті егер сіз оны қатты дауыстап айтсаңыз ғана (немесе ақырын, жоғары дауыспен / төмен, жылдам / баяу) қайталауы керек.

Мысалы: «Қолыңды көтер! Секір! ОТЫР! »

«Саңырау телефон»

Мақсаты: фонематикалық есту, қабылдау, зейін дамыту.

Бұл ескі ойынды бала кезіңізден білесіз. FFNR бар балалар үшін бұл әрқашан өзекті. Балаңыздың құлағына қандай-да бір сөз / сөйлемді сыбырлап, оны қайталауын сұраңыз. Ойынның бұл түрі баланы есту қабілетін мүмкіндігінше шоғырландыруға мәжбүр етеді. Ойынды баламен бірге бастап, ең дәл қайталауға қол жеткізген дұрыс, кейіннен ерекше жауаптармен көңілді болу үшін топта ойнауға болады. Сөздерден басқа, сіз буындар қатарын қайталауды сұрай аласыз, мысалы, SA-sa-sy, ra-ru-ra, т.б. Назар аударыңыз! Балаңызға буын мен сөздерді бала әлі айтпаған дыбыстармен бермеңіз!

 «Тоты құс»

«Сөздерді есте сақта» сериясынан ойындар.

Мақсаты: фонематикалық есту, қабылдау, есте сақтау қабілеттерін дамыту.

Біз баланы сөздердің тізбегін тыңдап, оларды қайталауға шақырыңыз. Содан кейін біз тізбекке тағы бір сөз қосыңыз. Ойынның мақсаты: мүмкіндігінше бірнеше сөздер қатарын жаттап алу. Қателессе - ойын аяқталды. Алғашқы кезеңдерде суреттер негізінде ойнауға болады. Көрсетілгеннен кейін суреттерді жабамыз. Бірақ кейінірек сурет материалдарын алып тастап, есту қабілетіне назар аудару керек.

Мысал: үстел, қолшатыр, сорпа. Үстел, қолшатыр, сорпа, мұрын. Үстел, қолшатыр, сорпа, мұрын, орындық. Және т.б.

Сөздер кездейсоқ немесе сол семантикалық топқа енуі мүмкін (жануарлар, жемістер, ойыншықтар).

Ойын сюжеті туралы ұмытпаңыз. Сіздер дүкеннен сатып алатын заттар тізімін, тыңшыларға арналған шифрларды есте сақтай аласыздар. Бала анасынан бірнеше сөздерді жаттап, келесі бөлмеге кіріп, оларды әкесіне қайталай алады, одан жаңа сөз алып, анасына оралады. Елестетіп көріңіз.

Топта ойнаған жақсы. Содан кейін әр қатысушы алдыңғы сөзден кейін сөзді қайталайды және өзінің жаңа сөзін атайды. Сондықтан ойын біреудің араласуына дейін шеңберде жүреді. Біз жаңадан бастаймыз.

Сіз сондай-ақ бірнеше сөзді қайталай аласыз, біреуін қалдырсаңыз немесе басқасын алмастырсаңыз. Бала қатені табуы керек.

«Сөз жұптары»

Енді бірнеше сөз айтайық. Мысалы: «ит - сүйек», «көлік- доңғалақ», «орындық-отырғыш». Содан кейін біз жұптан бір сөз айтамыз, бала екіншісін есте сақтауы керек. Сөз жұптарының санын көбейту арқылы тапсырманы күрделендіреміз. Сіз сондай-ақ семантикалық байланысы бар жұптарды (ет-табақ) немесе онсыз (қарындаш-аспан) бере аласыз.

«Қатені жең» ойыны

Мақсаты: фонематикалық есту, қабылдау, зейін дамыту.

Ересек адам «та-та-да», «ка-ка-ха» және т.б. буындар қатарын айтады. Басқа буын естігенде бала қол шапалақтауы керек

Все эти игры просты и не требуют особенного дополнительного оборудования. Играть можно во время поездки в машине, на прогулке, в очереди в поликлинике и т.п. Главное систематическое повторение, тогда обязательно появятся результаты. И не забывайте что это игры, а не учебные задания, ребенку должно быть интересно и весело. Покажите свою заинтересованность в процессе игры, и тогда вашему ребенку она никогда не надоест.

Тағы да өлең жаттаңыздар! 

Балаңызбен аптасына бір өлең жаттауды әдетке айналдырыңыз. Бұл рифмаларды, әндер, санамақ болуы мүмкін. Күлкілі және көңілді әндерді таңдаңыз, қызықты болса,  баланың есінде қалады, тез жатталады. 

Осындай дайындық жұмыстарынан кейін ғана фонемикалық талдау, сөздердің материалдарын синтездеу процестерін қалыптастыруға арналған «озық» тапсырмалар мен ойындарға көшуге болады.

Бұл ойындар қарапайым және ешқандай қосымша жабдықты қажет етпейді. Көлік жүргізу, серуендеу, емханада кезек күту және т.б. жағдайда ойнауға болады. Маңыздысы жүйелі қайталау, содан кейін нәтижелер сөзсіз пайда болады. Бұл оқу сабағы емес, ойын екенін ұмытпаңыз, балаға қызықты және көңілді болуы керек. Ойын процесінде өзіңіздің қызығушылығыңызды көрсетіңіз, сонда бұл ойындар сіздің балаңызды ешқашан жалықтырмайды.